Những người phụ nữ tài hoa tay đục, tay búa ở làng nghề điêu khắc Dư Dụ

Không ai nhớ chính xác nghề điêu khắc ở Dư Dụ có từ bao giờ, chỉ biết rằng, đình Dư Dụ, nơi thờ ông tổ nghề mộc Lỗ Ban, được xây dựng cách đây khoảng 5 thế kỷ. Như vậy, nghề điêu khắc ở Dư Dụ có lẽ cũng bắt đầu hình thành và phát triển tương đương với thời gian đó.

Vừa vào đầu làng nghề điêu khắc Dư Dụ đã nghe thấy tiếng lách cách rộn ràng của nhát đục, nhát gõ và âm thanh của tiếng cưa, xẻ gỗ. Khi vào gần hơn, có thể cảm nhận được mùi gỗ mới, mùi của nước sơn lan tỏa trong không gian yên bình của một làng nghề vốn có truyền thống lâu đời. Điều đặc biệt là hình ảnh những người phụ nữ tài hoa tay đục, tay búa cần mẫn, chăm chú bên những tác phẩm điêu khắc tượng khiến nhiều người không khỏi ngỡ ngàng.

Chị Ngô Thị Hạnh trang trí cho bức tượng Thần Tài

Chị Ngô Thị Hạnh (40 tuổi) đang tỉ mẩn với từng nhát đục, khắc trên bức tượng Phúc - Lộc - Thọ. Chị tâm sự: "Tôi học nghề từ bố khi mới 10 tuổi. Lúc nhỏ, một buổi đi học còn một buổi anh chị em trong nhà lại cùng với bố mẹ quần quật đục đẽo với những bức tượng nên công việc điêu khắc nó như cơm ăn nước uống với mình và đó là kế mưa sinh của chị em chúng tôi và hiện tại", chị Hạnh tâm sự.

Cũng theo chị Hạnh, chị có thể làm nhiều công đoạn của những bức tượng, từ tạo hình cho đến khâu tỉ mẩn hơn như các chi tiết nhỏ cần sự tinh tế để tạo nên cái hồn của bức tượng. Làm thủ công thì vất vả hơn, mất nhiều thời gian hơn nên mỗi tác phẩm là một nét riêng...

Chị Tào Thị Tuyết tỉ mẩn với công đoạn tạo hình cho bức tượng

Còn chị Tào Thị Tuyết (54 tuổi) vốn là người làng bên lấy chồng về làng Túc (tên cũ của làng Dư Dụ). Các cụ hay bảo "nhập gia tùy tục", khi về nhà chồng những năm 1990 thì cô mới bén duyên với nghề điêu khắc qua sự dìu dắt của chồng là một người thợ có tiếng trong làng. "Những ngày mới cầm đục, tôi cứ lóng nga lóng ngóng mãi mà không xong, nhưng được sự dìu dắt của chồng và sự kiên trì, khéo léo của mình, dần dần tôi cũng làm chủ được cái đục. Đến nay tôi đã là người thợ lành nghề với hơn 30 năm kinh nghiệm trong nghề điêu khắc tượng Phật", chị Tuyết chia sẻ.

Cũng theo chị Tuyết, những sản phẩm được làm ra bởi những con người rất đỗi bình dị, họ chuyên cần làm công việc đòi hỏi sự khéo léo trong từng chi tiết. Nào là những đường lượn cho cái bụng ấm no của ông Di Lặc, vừa căng tròn lại thêm cái miệng cười tươi rất yêu đời; là gương mặt hiền từ và đôi tai rất đẹp của đức Thích Ca Mâu Ni...

Những bức tượng sau khi được hoàn thành

Ngoài việc tuân thủ chặt chẽ quy luật của nghệ thuật tạo hình về sự cân đối, hài hòa, mực thước, người thợ chế tác tượng còn cần tính toán theo quy luật âm dương ngũ hành, thuật phong thủy. Giá trị cao của tượng điêu khắc gỗ làm ra biểu hiện phải mang đậm triết lý phương Đông, tuân thủ một cách chặt chẽ cả về chất liệu, kích thước, cách sắp đặt, màu sắc...

"Sản phẩm phổ biến nhất của làng nghề hiện nay vẫn là phục vụ nhu cầu của những người thích trưng bày những biểu tượng của sự yên vui, may mắn, đó là hình tượng ông Phúc, Lộc, Thọ, Phật Di Lặc...", chị Tuyết cho biết.

Để làm sản phẩm, từ các khúc gỗ, người thợ cả (phó cả) phải vẽ để tạo hình sản phẩm. Tiếp đó là đục đất loại bỏ những phần gỗ thừa theo hình vẽ. Đây là công đoạn không khó, thợ học việc có thể làm nhưng nếu đục chuẩn thì các công đoạn sau, nhất là khâu hạ (đục thành chi tiết) sẽ đỡ tốn công, nhẹ nhàng hơn. Người thợ mới vào nghề, nếu tinh ý sẽ biết lựa thớ gỗ để loại bỏ các chi tiết thừa mà không làm vỡ khối gỗ hoặc đục quá vào gỗ. Sau khâu hạ, thợ tiến hành tỉa tách và hoàn thiện sản phẩm, rồi dùng giấy ráp đánh bóng sản phẩm.

Phụ nữ cũng trở thành những người thợ điêu khắc có tay nghề cao.

Nếu như trước đây, sản phẩm chủ yếu của Dư Dụ là hoành phi, câu đối, y môn, lèo tủ, sập… thì bây giờ chủ yếu phát triển điêu khắc các loại tượng từ gỗ như: tượng Phật Di Lặc, Phật Thích Ca, Tam đa (Phúc, Lộc, Thọ), Thọ Tứ linh, Tiên Tứ linh… Tượng các nhân vật lịch sử cũng khá phong phú như: Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Quang Trung, Quan Công, Trương Phi, Lưu Bị. Ngoài ra còn có các loại tượng thú (trâu, bò tót, hổ, voi, ngựa…), trong đó tượng Phật Di Lặc là sản phẩm đặc trưng nhất của Dư Dụ.

Những sản phẩm ấy được làm ra bởi những con người rất đỗi bình dị, họ chuyên cần làm công việc đòi hỏi sự khéo léo trong từng chi tiết. Nào là những đường lượn cho cái bụng ấm no của ông Di Lạc, vừa căng tròn lại thêm cái miệng cười tươi rất yêu đời, là gương mặt hiền từ và cái tai trường thọ của đức Thích Ca Mâu Ni. Từ khối gỗ lũa có thể tạo ra tượng Bồ Đề Lạt Ma với vạt áo cà sa ẩn hiện trong làn mây mờ và cây gậy huyền bích. Trên từng thớ gỗ, người thợ bố trí sao cho những đường vân của khối gỗ được rơi vào đúng những điểm đặc biệt để nhấn mạnh ý nghĩa, vừa tạo sự phù hợp vừa mang nét độc nhất vô nhị mà những người trong nghề và sành chơi đồ gỗ mới có thể cảm nhận được.

Những bức tượng căng tràn sức sống được thổi hồn từ bàn tay tài hoa của người thợ là phụ nữ.

Ngoài việc tuân thủ chặt chẽ luật của nghệ thuật tạo hình về sự cân đối, hài hòa, mực thước, người thợ chế tác tượng còn cần tính toán theo quy luật âm dương ngũ hành, thuật phong thủy. Giá trị cao của tượng điêu khắc gỗ làm ra biểu hiện phải mang đậm triết lý phương Đông, tuân thủ một cách chặt chẽ cả về chất liệu, kích thước, cách sắp đặt, màu sắc, sao cho đúng với y quẻ trong bát quái: Hướng Nam là âm Hỏa có tinh nóng nên phù hợp với các màu rực rỡ như đỏ, vàng và ứng với mùa hè, cùng danh vọng. Hướng Tây là âm Kim phù hợp với các màu sáng, trắng, ứng với mùa thu và cung quý tử. Hướng Bắc vốn là dương thủy, thích ứng với các màu tối như đen, tro, nâu thẫm, ứng với mùa đông và cung sự nghiệp.

Hơn nữa, việc đặt các bức tượng vào các vị trí phù hợp cũng quan trọng không kém bởi đâu có ảnh hưởng tới sức khỏe, sự nghiệp, tài lộc, tài trí... của gia chủ. Mỗi bức tượng đều có liên quan đến các cung trong nhà: Cung Phú quý đặt tượng Phật Di Lặc; Cung quý nhân đặt tượng Thánh Gióng, Trần Hưng Đạo, Quan Công, Đạt Ma Tổ Sư... Tượng Phật Di Lặc là biểu tượng cho sự an lạc, vui vẻ, may mắn và hạnh phúc, là vật phẩm tôn kinh trong phong thủy, khi trưng bày trong nhà sẽ mang lại nhiều điều tốt lành cho gia chủ. Tượng Phúc - Lộc - Thọ tượng trưng cho 3 vị thần này trong nhà nhằm thu hút vượng khí chủ về phúc lộc, thọ.

Hiện nay, làng Dư Dụ có đến 80% lao động làm nghề điêu khắc truyền thống đã giải quyết lao động và tạo thu nhập chính cho người dân đất làng nghề có mặt trên thị trường các nước: Trung Quốc, Đài Loan, các nước Đông Nam Á... Thu nhập từ làm nghề điêu khắc của làng tăng và chiếm tỉ trọng chính trong sự phát triển kinh tế của thôn, thu nhập bình quân đã đạt 6,8 triệu đồng/người/năm. Hiện nay, nghề điêu khắc ở Dư Dụ đang ngày càng phát triển, sản phẩm làm ra đến đâu là đưa đi tiêu thụ đến đó, do nhu cầu của người tiêu dùng trong và ngoài nước tăng.

Làng dư dụ sẽ mãi mãi lưu giữ và truyền lại cho thế hệ trẻ tiếp bước những tinh hoa nghệtthuật điêu khắc tượng gỗ để thổi hồn cho những khúc gỗ tưởng chừng như không có giá trị gì nhưng lại mang lại một vẻ đẹp độc đáo tinh xảo nhờ vào bàn tay tài hoa của những người thợ những nghệ nhân làng nghề điêu khắc dư dụ tạo nên sức hấp dẫn cuốn hút cho nghệ thuật .

Theo các cụ cao niên trong làng thì nghề điêu khắc không biết có từ khi nào, chỉ biết rằng trong đình của làng thờ ông tổ làng nghề cũng đã trên 500 năm. Thời Vua Minh Mạng đã từng vời hàng chục người thợ của làng nghề Dư Dụ vào kinh đô Huế góp phần xây dựng cung đình nguy nga tráng lệ của nhà Nguyễn. Cảm phục tài năng của những người thợ, Vua Minh Mạng đã ban sắc phong cùng nhà cửa, ruộng vườn, bổng lộc ngay tại kinh đô Huế. Sau này những người thợ Dư Dụ đã ở lại Huế và lập thành làng Túc (tên làng trước đây của Dư Dụ)./.